ilindiği üzere, günümüzde iletişim olanaklarının artması ve çeşitlenmesi beraberinde sosyal medya aracılığıyla iletişimin en fazla başvurulan haberleşme alanı haline gelmesine yol açmıştır. Bununla da kalmayıp birçok platformda kişiler özel hayatlarına dair pek çok paylaşımda bulunarak bunlarla ilgili diğer kişileri yorum ve görüşlerini de alabilmektedir. Elbette tüm bunlar bu alanda da birtakım suç unsurları oluşturabilmekte ve kişiler bu platformlar üzerinden hakarete maruz kalabilmektedir.

Türk Ceza Kanunu, ‘Şerefe Karşı Suçlar’ başlığı altında düzenlenen hakaret suçu Kanun’un 125. Maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır:

‘‘Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir. (2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.’’

Hakaret suçu gıyapta ve huzurda işlenebilmektedir. Sosyal medyada bu suçu işleyen kişi yüz yüze olmasa dahi kanun hükmü gereğince fiili huzurda işlemiş sayılacaktır.

125.maddenin devam eden 3.fıkrasında hakaret suçunda cezayı artıran haller düzenlenmiş olup şu şekildedir:

‘‘Hakaret suçunun; a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı, b) Dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı, c) Kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle, İşlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz’’

Sosyal medyada hakaret suçunda, tespiti en zor konu suçun suçu işleyen failin kimliğine ulaşılmasıdır. Zira, Instagram, Twitter, Youtube veya Facebook gibi sosyal medya platformlarında kişiler, beğenmedikleri veya herhangi bir sebeple eleştirmek istedikleri kişileri kendi kimliklerini saklamak suretiyle ‘sahte hesap’ açarak hakaret eden paylaşımlarda bulunabilmektedir. Bu hesapları kullanan kişilerin kimliğinin tespiti bazı durumlarda zor olabilmektedir. Bu aşamada öncelikli olarak IP adresinin tanımını yapmak doğru olacaktır: IP adresi, İnternet Protokol Adresi anlamına gelmekte olup internete bağlanan her bilgisayarın ya da elektronik cihazın bir IP numarası bulunmaktadır. Bu numara sayesinde diğer cihazlarla da iletişim kurabilmesi sağlanmakta ve abonenin bilgileri ve cihazın bulunduğu konuma ulaşılabilmektedir. Bu kapsamda suçun tespiti açısından öncelikle, suçun işlendiği sırada internete hangi IP(İnternet Protokol Adresi) numarasından girildiği tespit edilmekte ve IP numarasının tespitinin ardından bu numaranın kime ait olduğu bilgileri BTK’dan veya erişim sağlayıcısından öğrenilebilmektedir. IP sorgulama işlemi soruşturma aşamasında savcılık makamı kovuşturma aşamasında ise mahkemeler eliyle icra edilecektir. 

Bununla beraber IP adresinin yurtdışında bulunması halinde bilgilere ulaşma güçlüğü yaşanabilmektedir.  Youtube, Twitter, Facebook gibi birçok sosyal medya hesabının merkez ofisleri yurtdışında olup Türkiye’de temsilciliği bulunmamaktadır. Bu sosyal medya siteleri aracılığı ile işlenen bu suçlarda IP bilgilerine yalnız ‘Uluslararası Adli İstinabe’ yoluyla ulaşılabilmektedir. Ancak ABD merkezli sosyal medya siteleri çocuk pornografisi gereği niteliği gereği ağır belli bazı suçlar dışında bu bilgileri paylaşmamaktadır. Sosyal medya aracılığıyla işlenen hakaret suçu da bu suçların arasında yer almamakta olup ve failin tespitinde sorunlar yaşanmaktadır. Hakarete konu suçu işleyen kişinin kimlik bilgilerinin paylaşılmamasının en önemli sebebi ilgili söz konusu haksız fiilin merkez ofisi yurtdışında bulunan ülkece cezai yaptırıma tabi olmayışıdır. 

Bir diğer husus, IP adreslerinin değiştirilebilir olması, delil olarak kullanılmasındaki güvenilirlik açısından sorun oluşturmaktadır. Bu yüzden muhakkak uzman bir bilirkişi marifetiyle bu adreslerin değiştirilip-değiştirilmediği kontrol edilmeli ve kapsamlı bir araştırma yapılmalıdır. 

Sosyal medyada işlenen hakaret suçunun alenen işlenmesi durumu Türk Ceza Kanunu’nun 125.maddesi 4.fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre; ‘‘Hakaretin alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır.’’ şeklinde düzenlenmiştir.

Bu kapsamda suçun yalnızca mağdura özel bir ileti göndererek işlenmesi durumunda suçun faili basit haliyle cezalandırılacakken, failin herkesin görebileceği şekilde bir yorum yapması, gönderide bulunması gibi hallede ise ceza altıda biri oranında artırılacaktır. Örneğin, herkese açık Twitter hesabı üzerinden mağdura yönelik hakaret içerikli bir gönderi paylaşılması alenen işlenmiş sayılacaktır. Ancak bu paylaşım mağdurun Instagram ‘Direct Message(DM)’ üzerinden gönderilecek olursa suçun basit hali vücut bulacak ve artırım uygulanmayacaktır.

İnternetin çok hızlı bir şekilde iletişim kurabilme konusundaki katkısı çoğu zaman olumlu sonuçlansa da Facebook, Instagram, Twitter gibi sosyal medya sitelerindeki bir paylaşımlar hakaret suçunu işleyen kişilerin bu içerikleri kısa sürede silmelerine de sebep olmaktadır. Suçun mağduru kişinin, buna dair delilleri kısa sürede toplaması bu kapsamda ekran görüntüsü alması son derece önem arz etmektedir. 

Belirtmek gerekir ki, mağdurun ‘ismi açıkça belirtilmeden veya isnat üstü kapalı geçiştirilmiş olsa bile, eğer niteliğinde ve mağdurun şahsına yönelik bulunduğunda duraksanmayacak bir durum varsa’ Türk Ceza Kanunu ismin belirtilmiş olduğunu varsayarak hakaret suçunun mevcudiyetini Kanun 126. maddesinde kabul etmiştir. Bu durumda da suçun mağduru yine gerekli yollara başvurabilecektir.

Bir diğer dikkat edilmesi gereken husus, hakaret suçunun şikayete bağlı bir suç olmasıdır. Şikayet süresi 6 ay olarak düzenlenmiş olup, bu süre içerisinde şikayette bulunulmaması hak kayıplarına yol açabileceğinden süre dikkate alınmak suretiyle savcılığa derhal suç duyurusunda bulunmak uygun olacaktır. Bu 6 aylık süre, suçun sosyal medya üzerinden işlenmesinden itibaren değil, hakaret eden kişinin kimliğinin öğrenildiği tarihten itibaren başlar. Şikayete bağlı bir suç olan hakaret suçu aynı zamanda Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen uzlaşma müessesesine de tabi bir suçtur. Taraflar bu aşamada uzlaşacak olurlarsa uzlaşma anlaşması yapılır ve Cumhuriyet Savcısı kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verir. Taraflar bu süreçte uzlaşamazlarsa yargılamaya kaldığı yerden devam edilir.

Öte yandan hakaret suçu doğrudan mağdurun şeref ve haysiyeti hedef alınarak özellikle manevi zarar meydana getiren suçlardır. Kişinin manevi zararının, ruhsal dünyasında meydana gelen üzüntü, kaygı ve yıpranmanın giderilmesi amacıyla suçun mağduru kişilik haklarına saldırıda bulunan faile karşı manevi tazminat davası açabilecektir. Suçun alenen işlenmesi, sosyal medya hesabında paylaşımı gören kişiler, hakaretin işleniş biçimi, kusur oranı, tarafların sıfatı ve işgal ettikleri makam, sosyal ve ekonomik durumları Yargıtay tarafından manevi tazminat davasında miktarı etkileyecek faktörlerden sayılmaktadır. Örneğin dünyaca ünlü bir yıldız hakkında sosyal medyada hakaret suçu sonucu gittikçe yayılarak büyük yankı bulan tarzda paylaşımlar ile gizli bir hesap üzerinden yapılan bir paylaşım aynı değerlendirmeye tabi tutulmayacaktır.

Sosyal medya platformları üzerinden mağdur hakkında yapılan hakaret içerikli yorumların ve gönderilerin kişinin şeref, onur ve saygınlığı üzerinde etkisi göz ardı edilemez. Bu bakımdan, hak ihlallerinin önüne geçmek amacıyla erişimin engellenmesi kurumu düzenlenmiş, bu düzenlemeler 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’da yerini bulmuştur. Kanun gereği sosyal medya ortamında yapılan hakaret nedeniyle kişilik hakları ihlal edilen kurum ve kuruluşlar içeriğin kaldırılmasını içerik veya yer sağlayıcısından isteyebileceği gibi doğrudan sulh ceza hâkimine başvurarak içeriğe erişimin engellenmesini de isteyebilir. İçerik sağlayıcısı; internet ortamı üzerinden kullanıcılara sunulan her türlü bilgi veya veriyi üreten, değiştiren ve sağlayan gerçek veya tüzel kişileri ifade ederken Yer sağlayıcısı; hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten gerçek veya tüzel kişileri ifade etmektedir. 

Sosyal medyadaki kişilik haklarını ihlal eden hakaret içerikli paylaşımların kaldırılması ilgili URL adresi belirtilerek, içeriğin kaldırılması talebiyle olacaktır. Ancak bazı durumlarda yalnıza ilgili kısım veya bölümün internet üzerinden erişimin engellenemediği ve ihlalin kaldırılamadığı zorunlu durumlarda hakim, internet sitesinin bütününe erişimin engellemesine de karar verebilir. Bu kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir.

Sulh Ceza hakimi, erişimin engellenmesine dair talepleri en geç 24 saat içerisinde duruşma yapmadan cevaplandırmak zorundadır. Hakim tarafından verilen erişimin engellenmesine dair karar erişim sağlayıcısına gönderilerek, engel sağlanır. 

Hakaret suçu özel hayatın gizliliğini ihlal sonucu doğuracak şekilde işlenecek olursa İlgili Kanunda düzenlen hükümler gereği kişiler doğrudan Bilgi Teknolojileri Kurumu’na başvurarak erişimin engellenmesini isteyebilirler. Başkan bu talebi Birliğe bildirir, erişim sağlayıcılar bu tedbir talebini en geç dört saat içinde yerine getirir. Erişimin engellenmesini talep eden kişiler, talepte bulunduğu saatten itibaren yirmi dört saat içinde sulh ceza hâkiminin kararına sunar. Hâkim, internet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle özel hayatın gizliliğinin ihlal edilip edilmediğini değerlendirerek vereceği kararını en geç kırk sekiz saat içinde açıklar ve doğrudan Kuruma gönderir; aksi hâlde, erişimin engellenmesi tedbiri kendiliğinden kalkar. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Kurum tarafından erişimin engellenmesi yapılabilir. Bu durumda erişimin engellenmesi kararı yirmi dört saat içinde sulh hâkiminin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırk sekiz saat içinde açıklar.

Kişilik hakları ihlale uğrayan kişi, bu ihlal neticesinde telafisi imkansız veyahut çok güç zararların doğacağı durumlarda da ihtiyati tedbir yoluna başvurarak erişimin geçici engellenmesini talep edilebilir. Böyle bir durumda bu kararı takiben dava açılması gerekmektedir, aksi takdirde ihtiyati tedbir kendiliğinden kalkacaktır. 

Son olarak Youtube, Facebook, Twitter, Instagram gibi sosyal medya hesapları ifade edilen yollar dışında hak ve gizlilik ihlali gibi durumların önüne geçmek adına kimlik korunması, içerik kaldırma ölçütleri belirleyerek birtakım koruma tedbirleri getirmişlerdir. Bu yöntemlere bu sosyal medya hesaplarının ‘Yardım Merkezleri’nden ulaşılabilmektedir.

Haber verme ve eleştiri hakkı Anayasa’nın 28/2.maddesinde düzenlenmiştir. Bu hakkın kişilik haklarına karşı işlenmesi durumunda da hakaret suçu meydana gelebilmektedir.

Bu suç tipinin eleştiri hakkının kapsamında hangi şartlarda değerlendirileceği hususunda Yargıtay Kararları ve AHİM içtihatları doğrultusunda, yargılamaya konu ifadelerin bir değer yargısı içerip içermediğinin, bu değer yargısını destekleyecek bir altyapının mevcut bulunup bulunmadığının değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulmaktadır. Eğer dayanaktan yoksun ve altyapısı bulunmayan bir ifade söz konusu ise bu ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmeyecektir. 

Haber verme hakkı ise gerek kamuyu aydınlatma açısından gerekse basın özgürlüğü açısından son derece gerekli ve önemlidir. Bu hak kullanılırken haberin kişilik haklarını ilgilendiren bir içerik barındırması durumunda bu haberin, hukuka uygun ve haber niteliğinde sayılabilmesi için Yargıtay Kararları doğrultunda;

o Haberin gerçek olması,

o Haberin güncel olması,

o Kamusal yarar sağlayacak nitelikte olması ve kamusal ilginin bulunması, 

o İnternet üzerindeki haberle işlenen suç arasında düşünsel bağın mevcudiyeti aranmaktadır. 

Bu koşullara uymayan ifadeler barındıran bir haber, sosyal medyada paylaşıldığı takdirde haber verme ve eleştiri sınırları kapsamında yer almayacak sosyal medyada hakaret suçunu meydana getirecektir.

Sonuç olarak; sosyal medya günümüzde yüz yüze iletişimin önüne geçmiş bir iletişim alanı haline gelerek, kişilerin özgürce kendilerini ifade edebildikleri bir mecradır. Ancak bu ortamda yazılan, yayınlanan, paylaşılan içerikler sosyal medya aracılığıyla suç oluşumunu doğurmuş bunlardan belki de en çok işleneni ise hakaret suçu olmuştur. Sosyal medya aracılığıyla işlenen hakaret suçu kişilik haklarını zedeleyerek manevi zarar doğuracak sonuçlara sebep olmaktadır. Hal böyle iken bu suçu işleyenlerin cezai yaptırımları hukuki düzlemde yerini almış ancak kimi zaman internet üzerinden kişilerin bilgilerine ulaşmakta güçlükler yaşanmaktadır. Bu kapsamda suçun mağduru kişilerin alacağı ekran görüntüleri önemli olmakla birlikte başkaca destekleyici deliller de önem arz etmektedir. Dijital verilerin doğrulanabilirliği ve internet hızı göz önüne alındığında konunun uluslararası alanda düzenlemeler yapmayı gerektirdiği ve bilişim suçları alanında uzman bilirkişilerce delil niteliğindeki belgelerin mutlaka incelenmesinin ceza hukuku anlamında doğru bir yöntem olacağı kanaatindeyiz.